Süt

Süt besleyici değeri ve kullanım alanı çok fazla olan bir gıdadır, bir insanın çocukluk döneminde, spor yaparken hatta mutfakta tatlı veya yemek yaparken yaşamı boyunca süt kullanması gerekir.

Çoğu markette rahatlıkla inek sütü bulabilirsiniz ama biraz araştırarak koyun ve keçi gibi başka hayvanların da sütüne ulaşabilirsiniz. Süt, basit olarak sadece içilebildiği gibi peynir, yoğurt veya birçok tatlının yapımında kullanılabilir.

Süt dünyanın en eski hayvansal gıdalarından biridir, MÖ 10000 yılı civarında dünyada ilk yerleşim bölgeleri ortaya çıktığında insanlar evcil hayvanlar yetiştirmeye ve düzenli olarak süt tüketmeye başladılar. Önceleri zengin ailelerin sofrasında bulunan süt, zaman geçtikçe toplumun daha geniş kesiminde ulaşılabilir duruma geldi. 14. Yüzyılda günümüzde olduğu gibi inek sütü en fazla kullanımı olan süt türü oldu. Amerika kıtasının keşfinden hemen sonra Avrupa’dan inekler bu kıtaya nakledildi.

Pastörize Süt En Sağlıklı Seçenek

Süt ile ilgili yakın tarihteki en önemli olay, 1862 yılında Fransız bilimadamı Louis Pasteur tarafından süt içindeki mikropların sütün yapısını bozmadan öldürülmesini sağlayan “pastörizasyon” yöntemini bulmasıdır. Bu yöntem sayesinde insanlar daha sağlıklı ve besleyici süt tüketme şansına sahip oldular. Ayrıca sütün dayanma süresi uzayınca kolayca taşınabilmesi olanaklı oldu. 1884 yılında ABD’nin New York kentinde dünyada ilk defa süt evlere şişelerle dağıtılmaya başlandı. Bunu da daha sonra 1915 yılında süt için sızdırmaz karton kutunun icat edilmesiyle dünyanın neredeyse her yerinde kullanılan çeşitli biçimlerdeki kutular izledi.

Günümüzde en sıklıkla kullanılan çok yüksek ısılı pastörizasyon yönteminde (Ultra High Temperature, UHT), süt fabrikalarda sadece 4-15 saniye kadar oda ısısından 135-150 *C sıcaklığa çıkarılır. Böylece sütün içindeki zararlı mikroplar ölür fakat süt besin değerini fazla kaybetmez. Böylece tamamen mikropsuz hale gelen süt hava sızdırmayan karton kutular içinde paketlenince aylarca (ortalama 9 ay) saklanabilir duruma gelir. Süt üreticileri pastörize sütü paketlemeden önce ayrıca “homojenizasyon” işlemine sokarlar. Bu işlem ile süt içindeki yağın sütün yüzeyine çıkıp kaymak tabakası oluşturmasını engeller. Homojenizasyon işlemi sütün kullanımını kolaylaştırır ve raf ömrünü uzatır.

Pastörize süt yerine sokaktan veya bir çiftlikten aldığınız taze sütü kullanmak isterseniz içindeki bazen çok ağır hastalıklara neden olabilen mikropları etkisiz hale getirmek için uzun süre, en az 20 dakika kadar karıştırarak kaynatmanız gerekli. Taze sütün içinde bulunan bu mikroplar özellikle bağışıklık sistemi zayıf durumda olan çocuklar, gebe kadınlar veya ileri yaştaki kişilerde daha sıklıkla hastalık yapabilir. Bu uzun süreli kaynatma işlemi sırasında sütün içindeki protein ve vitaminler parçalanacaktır. Halbuki sütün UHT ile pastörizasyon işlemi sırasında süt içindeki sadece bazı enzimler veya vitamin C gibi dayanıksız moleküller parçalanır, sütün besin değerinin çoğu etkilenmez.

Süt Türleri

Tam yağlı süt, içinde olması gerektiği gibi % 3,25 kadar yağ içeren türdür. Bu tür sütün besleyici değeri değişmediği için sağlık açısından kullanımı daha uygun olacaktır.
Yarım yağlı süt, içindeki yağ oranı azaltılmış, % 1-2 oranında yağ içeren türdür, yağlı sütten hoşlanmıyorsanız bunu tercih edebilirsiniz.
Yağsız süt, içindeki yağ oranı en az düzeydedir, özellikle diyet olarak önerildiyse bunu kullanabilirsiniz.
Organik süt, üretimi sırasında hayvanlara hormon verilmemiş veya yemlerine katkı maddeleri eklenmemiş türdür, besleyici değeri tam yağlı süt ile aynıdır.
Laktozsuz (veya laktazlı) süt, sindirim sistemlerindeki bir eksiklikten dolayı, sütün içinde bulunan laktozu sindiremeyen kişiler için üretilir. Laktozu sindiremeyen kişiler, normal süt içtiklerinde hafif veya şiddetli karın ağrısı ve ishal yaşayabilirler. Üreticiler pastörizasyon öncesinde normal sütün içine laktozu parçalayan laktaz isimli bir enzim koyarlar, böylece hassas kişiler rahatlıkla bu tür sütleri tüketebilir.

Daha Sık Süt İçmelisiniz

Süt, kaynağı hangi hayvan olursa olsun, çok değerli bir gıdadır ve her fırsatta tüketmelisiniz. Sütün içinde protein gibi besleyici maddeler yanında vücutta mineral dengesini sağlayan kalsiyum ve sodyum da vardır. Bu nedenle sporcular için veya çok sıcak günlerde ideal içecek süt olacaktır. Süt özellikle çocuklarda ve gebe kadınlarda vücudun artan gereksinimlerini karşılamak için çok iyi bir seçenek olacaktır. Menopoz dönemindeki kadınlar süt içerek bu dönemde sık görülen kemik erimesini azaltabilir.

Süt Besin Değerleri

Tam yağlı (% 3,25 yağ) 100 gr sütte
Kalori: 61 kcal
Protein: 3,2 gr
Şeker (Karbohidrat): 5,1 gr
Yağ (Toplam): 3,3 gr
Doymuş yağ: 1,8 gr
Doymamış yağ: 1 gr
Omega-3: 80 mg
Omega-6: 120 mg
Kolesterol: 10 mg
Kalsiyum: 119 mg
Sodyum: 49 mg
Vitamin A: 126 IU